Lâm Bình là một huyện miền núi thuộc tỉnh Tuyên Quang. Tại đây có tới 12 dân tộc và tộc người sinh sống, trong đó có người Dao Tiền. Dân tộc chiếm phần đông dân số tại đây. Người Dao Tiền ở đây vẫn giữ được truyền thống và bản sắc xưa với nghi lễ cấp sắc.
Ai được làm lễ cấp sắc?
Lễ cấp sắc được tổ chức cho những người con trai từ 9 tuổi trở lên, để đặt tên âm. Đây là tên sẽ được sử dụng sau khi họ qua đời. Ở lễ này, thanh niên Dao Tiền được coi là người trưởng thành về tâm hồn, sức mạnh, tinh thần,v.v. Từ đó, họ có thể tham gia vào những quyết định của cộng đồng và tổ tiên mới công nhận.
Nghi lễ cấp sắc diễn ra trong không gian văn hóa mang đậm bản sắc dân tộc Dao. Ảnh: Nhân Dân
Đây còn là lễ trình báo Tổ tiên biết một thành viên nhập vào dòng họ. Thành viên đó có nghĩa vụ nối dõi và làm tròn phận sự của mình. Nếu không được đặt tên dù người đó có sống 100 tuổi, cộng đồng người Dao Tiền vẫn coi họ chưa trưởng thành. Khi đi ăn cỗ, họ được xếp ngồi mâm trẻ em. Các cô gái không thích và không lấy những người chưa đặt tên. Đặc biệt hơn, họ không được phép làm lễ cầu thành hoàng, thổ địa, các vị thánh thần của dân tộc Dao. Khi mất, người đàn ông nào chưa thụ lễ cũng không được đánh trống, chỉ cúng.
Theo dân địa phương, lễ cấp sắc giúp đàn ông trong làng có thể làm “ma ông, ma cha” của người khác. Gia đình nào quá nghèo,có thể làm lễ muộn hơn cho nam giới trong nhà. Miễn làm trước khi người đó qua đời.
Trang phục của người Dao Tiền luôn gắn đồng tiền bạc, bởi họ quan niệm rằng nó sẽ giúp tránh tà ma. Ảnh: Thảo Nguyễn
Lễ cấp sắc – Tín ngưỡng dân gian của người Dao Tiền
Lễ cấp sắc của người Dao Tiền là loại hình tín ngưỡng dân gian. Đây là nét văn hóa đan xen với tư tưởng Đạo giáo và Nho giáo đã được “bản địa hóa”. Một lễ thường có 2 đến 3 thầy cúng và những người không cùng gia đình với người thụ lễ. Đây có thể là người cùng họ nhưng phải khác nhánh. Trong số các thầy cúng sẽ có 2 vị cúng chính và một vị phụ. Các thầy cúng sẽ mang theo tranh Tam Thanh (vẽ ba vị thần tiên tối cao trong Đạo giáo), tranh múa và trang phục thầy cúng, gậy ma đi cùng. Bàn thờ lễ cấp sắc được dựng tại nhà của người thụ lễ, đặt cạnh bàn thờ tổ tiên. Phía trên ban thờ thần linh treo tranh Tam Thanh và tranh múa.
Hình thức tổ chức lễ cấp sắc
Hiện nay lễ cấp sắc của đồng bào Dao Tiền tại đây thường cấp 3 đèn, diễn ra 2 ngày 2 đêm. Thầy cấp sắc 3 đèn có 36 quân binh – lực lượng được đưa đến để bảo vệ thầy, chứng kiến và bảo vệ lễ cấp sắc cho học trò. Học trò cấp sắc xong cũng có 36 quân binh giống như thầy.
Bàn thờ bày bánh cúng đặt trên lá dong, đèn thờ, bát gạo cắm hương và rượu cúng. Ảnh: Thảo Nguyễn
Chỉ trưởng họ hoặc gia đình giàu có mới làm lễ cấp 7 đèn hoặc 12 đèn, bởi chi phí rất tốn kém. Nhà nào cấp 7 đèn sẽ làm lễ 7 ngày 7 đêm, 12 đèn sẽ làm lễ 12 ngày 12 đêm. Cũng vì thế mà số lợn cúng nhiều hơn và số lượng thầy cúng sẽ đông hơn. Vậy nên lễ cấp 7 đèn và 12 đèn gần như không còn được duy trì.
Các phần quan trọng trong lễ
Lễ cúng diễn ra làm 2 phần chính. Đầu tiên, thầy cúng gọi tổ tiên của gia chủ về dự. Phần lễ này diễn ra trong 3 tiếng. Những thiếu nữ Dao Tiền sẽ hát phụ trong khi thầy làm lễ cúng. Tiếp đó là lễ cấp sắc gọi thần và binh mã để xin thần công nhận và che chở cho người được cấp sắc. Binh mã sẽ bảo vệ người được cấp sắc khỏi tà ma theo đuổi. Kết thúclễ, gia chủ sẽ mời các thầy và họ hàng dùng bữa để chúc mừng người được thụ lễ.
Thành viên trong gia chủ sẽ mặc quần áo truyền thống Dao Tiền để dự lễ và tiếp khách để thể hiện sự tôn kính với thần linh và khách mời. Để tổ chức lễ cấp sắc, các gia đình thường phải chuẩn bị kinh tế trước 1 – 2 năm, lo liệu lương thực, thực phẩm; và nuôi một đôi lợn cúng.
Lễ cấp sắc của người Dao Tiền là một điểm nhấn trong hành trình du lịch tại Lâm Bình. -. Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã đưa lễ hội này vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia từ ngày 22/1/2020.
Thảo Nguyễn (VNExpress)
